Tóm tắt: Đổi mới giáo .dục đang được toàn xã hội quan tâm. Đổi mới phương pháp dạy học trong đổi mới giáo. dục phổ thông theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực.

Từ khoá: Giảng dạy GDQP&AN, đổi mới, nâng cao chất lượng, tích cực.

1. Mở đầu

Chương trình giáo. dục phổ thông (GDPT) mới – mà trước hết là chương trình tổng thể (Bộ Giáo dục và Đào tạo đăng tải lên mạng lần thứ hai - từ 16/4 đến 20/5/2017 - để tranh thủ sự đóng góp của các nhà khoa học, nhà giáo và các tầng lớp nhân dân, trong đó có phụ huynh học sinh và học sinh) được xây dựng theo định hướng tiếp cận năng lực, phù hợp với xu thế phát triển chương trình của các nước tiên tiến, nhằm thực hiện yêu cầu của Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội: "tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà trí, đức, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh". Đổi mới phương pháp dạy học là một giải pháp được xem là then chốt, có tính đột phá cho việc thực hiện chương trình này.

Trong bài "Đổi mới căn bản, toàn diện để hoàn thiện một nền giáo dục và đào tạo Việt Nam nhân bản" (Tạp chí Cộng sản, số 885-7/2016), Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) Phùng Xuân Nhạ nhấn mạnh: "Ngày nay, khi tri thức đã trở thành yếu tố hàng đầu để phát triển kinh tế tri thức thì các nước trên thế giới đều ý thức được rằng giáo dục là đòn bẩy quan trọng để đổi mới mô hình tăng trưởng và phát triển xã hội bền vững". Nhận thức sâu sắc về điều đó, việc đổi mới tư duy giáo dục trong thời đại tri thức nhằm đáp ứng sự thay đổi của cuộc sống là một tất yếu, bởi vì "khi hệ thống tri thức có những thay đổi thì sớm hoặc muộn, nhanh hoặc chậm, năng lực tư duy và hoạt động của con người cũng phải thay đổi. Đời sống hiện thực biến đổi luôn đặt ra những vấn đề mới, buộc con người phải suy nghĩ, tìm kiếm những lời giải đáp và những phương tiện để giải quyết vấn đề. Những tri thức mới. ra đời bổ sung và bồi đắp cho hệ thống tri thức đã có, làm thay đổi cách nhìn nhận, thay đổi từng phần thế giới quan, dẫn đến thay đổi cả phương thức hoạt động của con người và cộng đồng. Điều đó cũng có nghĩa rằng, những tri thức mới đã làm thay đổi tư duy của con người" Giáo dục quốc phòng là môn học chính khóa môn học bắt buộc trong hệ thống nhà trường. Môn học có khối lượng kiến thức tổng, hợp đa dạng và phong phú. Liên quan đến tất cả các kiến thức khoa học tự nhiên và kiến thức khoa học xã hội, vì vậy cả người dạy và người học môn Giáo dục Quốc phòng ngoài tiêu chuẩn về phẩm chất đạo đức, sức khỏe bền bỉ dẻo dai, ý thức và tổ chức kỷ luật còn phải được trang bị những kiến thức toàn diện về hệ thống tài liệu, thao trường bãi tập, cơ sở vật chất rất đa dạng, phong phú phục vụ cho quá trình dạy và học.

1. Nội dung

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội là trường đại học trọng điểm quốc gia và khu vực, đào tạo các chuyên gia xuất sắc có đóng góp đặc biệt quan trọng cho hệ thống giáo dục và xã hội thông qua các chương trình nghiên cứu, hợp tác đào tạo đại học và sau đại học có chất lượng cao. Đến năm 2030, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội sẽ có những kết quả vượt trội trong nghiên cứu khoa học công nghệ, đặc biệt là khoa học giáo dục, đào tạo giáo viên chất lượng cao ở tầm quốc gia và quốc tế.

Theo đó, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm đáp ứng bối cảnh của thời đại, nhu cầu phát triển đất nước, nhu cầu phát triển nguồn nhân lực, mục tiêu giáo dục phổ thông, yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực, phù hợp với nội dung giáo dục từng cấp, lớp được xem như một điều kiện có tính tiên quyết, nhằm quán triệt quan điểm chỉ đạo trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế: "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học".

Khoa GDQP&AN được thành lập ngày 28/12/1982. Khoa có nhiệm vụ giảng dạy sinh viên chung của trường và đào tạo sinh viên chuyên ngành GDQP có đủ năng lực, trình độ giảng dạy các trường phổ thông, trường Đại học, Cao đẳng …Cán bộ giảng dạy là các đồng chí sỹ quan đã được đào tạo cơ bản qua các trường Sỹ quan Lục quân 1, Học viện Lục quân, Học viện Chính trị, Học viện Quốc phòng; quân hàm từ đại úy đến đại tá và đội ngũ nhân viên, chuyên viên của khoa đã có nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy, quản lý sinh viên.

Nhằm thực hiện tốt chủ trương đổi mới giáo dục và đào tạo theo tinh thần Nghị quyết 29-NQ/TW, Nhà nước đã từng bước thể chế hóa các quan điểm, nội dung của Nghị quyết thành chính sách cụ thể. Trong năm 2018 và 2019, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học (năm 2018) và Luật Giáo dục (năm 2019) do Bộ Giáo dục và Đào tạo soạn thảo đã được Quốc hội thông qua và từng bước đi vào cuộc sống, tạo hành lang pháp lý cho các hoạt động đổi mới GDĐH.

Một trong ba thành tố cơ bản giáo dục là: mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học; ba thành tố này có mối quan hệ biện chứng với nhau. Vì vậy khi mục tiêu nội dung đã được đổi mới thì phương pháp cũng được đổi mới là một tất yếu để thực hiện mục tiêu nội dung của quá trình giáo dục và đào tạo, hiện nay không cho phép chúng ta cứ tiếp tục truyền thụ theo phương pháp cũ như trước đây nữa mà phải sử dụng phương pháp dạy học mới. Phương pháp dạy học tích cực đó là phương pháp phát huy tính tích cực, tự giác chủ động sáng tạo của người học hay còn gọi là lấy người học làm trung tâm - dạy học hướng vào người học. Đổi mới phương pháp dạy học có bản chất là sự thay đổi với khuynh hướng tạo ra cái mới những giá trị mới so với những cái hiện đang có vì vậy đổi mới phương pháp dạy học là một quá trình là sự thay đổi diễn ra dưới tác động của những nhân tố bên trong và những nhân tố bên ngoài của quá trình dạy học tuy nhiên quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay gặp một số khó khăn trở ngại đó là:

Phương pháp dạy học nói chung cũng như phương pháp dạy học môn Giáo dục Quốc phòng nói riêng rất đa dạng và phong phú trong khi đó đội ngũ giảng viên tiếp cận với những thông tin về đổi mới phương pháp cũng như sử dụng những phương tiện hiện đại còn rất nhiều hạn chế, thậm chế còn thiếu đầy đủ, thiếu chính xác. Do đó khi nói đến đổi mới phương pháp giảng dạy cũ bằng phương pháp giảng dạy mới tất yếu dẫn đến này sinh tâm lý lo ngại, lúng túng thậm chí còn lo lắng khi bản thân giảng viên chưa được tiếp cận hoặc chưa biết sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại như phần mềm khai thác tài liệu, các trang nguồn dữ liệu tin cậy, phần mềm dạy học…

Do thói quen trong giảng dạy một thói quen truyền thống khó bỏ đã tích lũy thấm sâu vào trong quá trình dạy học của mỗi giảng viên khiến họ càng ngại sự thay đổi. Thời gian bố trí cho môn học dài nhưng thời gian bố trí cho mỗi bài cũng thể thì lại ngắn mặt khác hệ thống tài liệu phương tiện cơ sở vật chất phục vụ cho quá trình dạy học khó khăn lạc hậu cũng tất yếu là một trở ngại lớn ảnh hưởng đến quá trình đổi mới phương pháp của cả giảng viên và sinh viên.

Để vận dụng có hiệu quả phương pháp dạy học tích cực vào trong quá trình giảng dạy, lực lượng trực tiếp thực hiện và giữ vai trò quyết định trong việc đưa đường lối chủ trương chính sách của Đảng của Nhà nước vào cuộc sống vào xây dựng nền quốc phòng toàn dân chính là đội ngũ giảng viên.Trước hết cần phải kiện toàn phát triển và chuẩn hóa đội ngũ cán bộ giảng viên đủ về số lượng hợp lý về cơ cấu chuẩn hóa về chất lượng có năng lực, có ý thức và tiên phong trong lĩnh vực đổi mới phương pháp giảng dạy. Từ quyết tâm thay đổi nếp nghĩ cách làm tạo thói quen sư phạm mới mạnh dạn đổi mới và vận dụng rộng rãi phương pháp dạy học tích cực vào các hình thức tổ chức dạy học.

Tuy nhiên đổi mới phương pháp dạy học là một quá trình chúng ta không nôn nóng không vội vàng sử dụng hoàn toàn phương pháp dạy học mới phương tiện hiện đại mà phủ nhận loại bỏ hoàn toàn phương pháp dạy học cũ phương tiện cũ. Vấn đề đặt ra là tiếp tục cải tiến hoàn thiện các phương pháp dạy học ngôn ngữ phương pháp dạy học trực quan và phương pháp dạy học thực hành nhằm phát triển kỹ năng hoạt động trí tuệ, vừa tạo cho người dạy lựa chọn phương pháp phù hợp nhất, và tạo điều kiện cho người học có sự tái hiện tốt nhất.

Tích cực nghiên cứu ứng dụng phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp tình huống, phương pháp đóng vai. Mỗi phương pháp có đặc điểm khác nhau xong đều có một điểm chung nhất là người học được đặt vào tình huống có vấn đề tạo cho người học tự mình nghiên cứu tìm tòi khám phá để tìm ra lời giải. Từ đó chiếm lĩnh nội dung một cách sâu sắc đồng thời sáng tạo ra những phương pháp, mới mô hình mới theo cách của riêng mình.Phương pháp này yêu cầu người học, huy động tối đa các kiến thức và kinh nghiệm đã được tích lũy chủ động sáng tạo để nghiên cứu chuẩn bị các phương án các biện pháp để giải quyết cái vấn đề mà người dẫn lưu ra.

Hiện nay nhà trường đã và đang tích cực đổi mới phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin vào trong giảng dạy. Khoa Giáo dục Quốc phòng & An ninh thực hiện “ đi tắt, đón đầu” học tập và vận dụng những nội dung phương pháp giảng dạy của các khoa với phương pháp giảng dạy môn Giáo dục Quốc phòng & An ninh như khoa Sư phạm kỹ thuật vào giảng dạy các bài binh khí; vận dụng phương pháp giảng dạy của khoa Lịch sử khoa giáo dục Lý luận chính trị vào giảng dạy học phần các đường lối nghệ thuật quân sự, khoa Địa lý vào giảng dạy các bài địa hình quân sự… Ngoài ra vấn đề nêu trên môn thực hành phải tích cực đổi mới tổ chức phương pháp trong tập luyện các môn thực hành bằng việc tổ chức tập luyện xoay vòng đồng bộ. Vì:

Luyện tập xoay vòng đồng bộ là hình thức tổ chức sắp xếp một hồi học trong thời gian xác định các bộ phận người học trong cùng một thời điểm đồng thời được luân chuyển nội dung học tập ôn luyện từ vị trí học tập này đến vị trí học tập các huyện ở vị trí khác với nội dung khác nhau.

Trong tổ chức luyện tập vận dụng phương pháp xoay vòng đồng bộ đây là một trong những hình thức luyện tập cơ bản, thuận tiện và hiệu quả nhằm trang bị, củng cố cho người học hệ thống những kiến thức khả năng vận dụng lý luận nguyên tắc vào trong hoạt động thực tiễn đồng thời cũng là hình thức rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, phương pháp sư phạm và tư thế tác phong cho người học vận dụng phương pháp luyện tập xoay vòng đồng bộ có những ưu điểm cơ bản sau:

Một là: Quy mô tổ chức luyện tập trong các buổi học xoay vòng đồng bộ rất linh hoạt, lớp học có thể chia thành nhiều bộ phận: tổ, nhóm, nhóm nhỏ tương ứng với nhiều điểm tập luyện rèn luyện rất thuận tiện cho việc tận dụng sân bãi, tài liệu vật chất học tập trong quá trình luyện tập cũng như trong quản lý điều hành.

Hai là: Trong một buổi học, sinh viên được học và luyện tập được với nhiều nội dung, thực hiện được  phương châm( học mới ôn cũ) vừa có tác dụng để sinh viên củng cố những kiến thức đã học vừa tạo điều kiện thuận lợi để rèn luyện kỹ năng kỹ xảo phương pháp giảng dạy cách quản lý điều hành từ quy mô nhóm nhỏ đến lớn rèn luyện tư thế tác phong chỉ huy.

Ba là: Tận dụng triệt để tất cả diện tích sân bãi sẵn có trong khuôn viên của nhà trường để bố trí cho sinh viên học tập ôn luyện. Sân bãi luyện tập hiện nay là một trong những vấn đề khó khăn nhất đối với các khối Học viện nhà trường ở tại thành phố, Thủ đô. Thực hiện luyện tập xoay vòng đồng bộ thực tế sẽ khắc phục được khó khăn trên đồng thời lại thực hiện các bước luyện tập cơ bản theo trình tự từ dễ đến khó từ phân đoạn đến tổng hợp chia nhỏ các bộ phận để được luyện tập nhiều.

Bốn là: Giải quyết được mâu thuẫn giữa lực lượng sinh viên học tập đông với hệ thống tài liệu phương tiện cơ sở vật chất bảo đảm cho quá trình dạy học hạn chế. Vật chất bảo đảm cho môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh có tính chất đặc thù vì cơ bản toàn bộ hệ thống tài liệu vật chất đều do quân đội phát hành sản xuất và cung cấp, trên thị trường bên ngoài không có bán. Thực tế mức độ bảo đảm còn nhiều hạn chế so với yêu cầu sử dụng .Vì vậy vận dụng phương pháp học tập ôn luyện nêu trên trong một buổi luyện tập cho dù nhiều nội dung được triển khai ôn luyện, song khả năng bảo đảm tài liệu, cơ sở vật chất cho từng bộ phận nhỏ được học tập, ôn luyện cũng sẽ thuận lợi, đầy đủ hơn, tạo điều kiện tốt để sinh viên nghiên cứu học tập.

Năm là: Bồi dưỡng nâng cao cho giảng viên và sinh viên những kiến thức sư phạm, tư thế tác phong, khả năng quản lý điều hành khoa học một buổi học.Thông thường một lớp học được chia thành ba đến bốn bộ phận nhóm để luyện tập trong mỗi bộ phận có thể được chia thành từng nhóm nhỏ tùy theo từng nội dung thông qua việc hướng dẫn quản lý chỉ huy điều hành diễn tập trong nhóm của mình sinh viên được rèn luyện và nâng cao về phương pháp sư phạm tư thế tác phong ở các cương vị khác nhau.

Sáu là: Thay đổi trạng thái tâm lý, tạo hưng phấn trong quá trình học tập học các nội dung thực hành môn học Giáo dục Quốc phòng, cũng có tính đặc thù là lý thuyết kết hợp với kĩ thuật động tác. Để rèn luyện cho người học thuần thục các tư thế động tác và trở thành kỹ năng kỹ xảo. Bắt buộc trong quá trình luyện tập, các động tác kĩ thuật đó phải được người học luyện tập thuần thục, thông qua mỗi tư thế động tác người học, luyện tập nhiều lần, lặp đi lặp lại dẫn đến dễ gây nhàm chán trong mỗi buổi học cũng như trong cả quá trình học tập. Để tránh sự nhàm chán và thay đổi trạng thái tâm lý tạo hưng phấn trong một quá trình học tập. Chúng tôi vận dụng luyện tập theo phương pháp xoay vòng đồng bộ. Thực chất đây là quá trình phát huy tính tích cực tính tự giác sáng tạo của người học nhằm đạt mục tiêu là nâng cao chất lượng hiệu quả giảng dạy thực hành môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh. Đồng thời đây cũng là một nội dung cũng là một yếu tố làm cho môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh ngày càng có vị trí xứng đáng trong hệ thống các môn học trong nhà trường.Tuy nhiên để thực hiện được một buổi học tập xoay vòng đồng bộ đòi hỏi giáo viên phải có trình độ chuyên môn vững, cơ sở vật chất cho một buổi học nhiều chủng loại vì vậy cần phải có sự chuẩn bị đầy đủ chu đáo, kĩ lưỡng về mọi mặt; tích cực tự giác coi trọng chất lượng tất cả nội dung luyện tập phải sát với thực tế đồng thời vận dụng linh hoạt các hình thức phương pháp giảng dạy khác.

1. Kết luận

Nhìn chung, công tác GDĐH những. năm qua có những chuyển biến tích cực. Chất lượng giảng dạy, nghiên cứu từng bước được nâng lên, mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học được mở rộng về quy mô, số lượng, ngành học. Vai trò, vị trí của các cơ sở giáo dục đại học trong hệ. thống dần được khẳng định; tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm được đề cao; hệ thống chương trình giảng dạy đã được đổi mới, chú trọng phát triển các phẩm chất, năng lực, kỹ năng thực hành, định hướng nghề nghiệp cho người học; phương pháp giảng dạy theo hướng tích. cực cũng được chú trọng. Công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống cho sinh viên được đẩy mạnh… Cơ chế, chính sách tài chính cho giáo dục và đào tạo từng bước đổi mới. Cơ chế tự chủ, cơ chế cung ứng dịch vụ. công trong giáo dục và đào tạo được thể chế hoá và đạt kết quả bước đầu. Hợp tác quốc tế về giáo dục và đào tạo tiếp tục được mở rộng.

Trên đây là một trong những nội dung đề xuất để vận dụng các phương pháp vào trong giảng dạy và luyện tập đạt được kết quả tốt trong quá trình truyền thụ . Cần phải giải quyết đồng bộ với các giải pháp như nghiên cứu khoa học tổ chức và tham gia hội thi nghiệp vụ sư phạm các cấp liên kết trong đào tạo đổi mới trong thi và kiểm tra…

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lương Đình Hải - Triết học trong kỷ nguyên toàn cầu - NXB Khoa học xã hội, 2009.
2. Trần Thị Minh Tuyết: “Đổi mới giáo dục đại học ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp”, Tạp chí Cộng sản điện tử, ngày 21-5-2022
3. Phạm Văn Linh: “Những điểm mới trong văn kiện Đại hội XIII của Đảng về giáo dục và đào tạo”, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, ngày 27/08/2021.